عدم عصمت رسول در سوره عبس

آیا در سوره «تولی» پیامبر(ص) را به خاطر بدخلقی و رو ترش کردن که مخالف عصمت حضرت است ،توبیخ می کند؟

شبهه:

در آغاز سورۀ مبارکۀ عبس :

عَبَسَ وَتَوَلَّى . أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَى .

گفته شده شخصی نا بینا وارد مجلسی شد که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نشسته بودند و عده‌ای از مسلمانان هم گرد پیامبر جمع بودند . آن شخص نا بینا وارد شد یا در آن‌جا حضور داشتند ، پیامبر سخن می‌گفتند و سخن پیامبر را قطع کردند . نقلی و قولی هست که پیامبر برآشفتند و ناراحت شدند .

پاسخ:

بعضی‌ها روی آن شیطنتی که دارند و می‌خواهند آن عقیدۀ فاسد عدم عصمت انبیاء را به نبی مکرم هم سرایت بدهند ، این آیه را مطرح می‌کنند .

عَبَسَ وَتَوَلَّى . أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَى .

یعنی نستجیر بالله نبی مکرم روی خود را ترش کرد و رو برگرداند و آن نا بینا که ابن ام مکتوم بود ، وارد مجلس شد . بعد خداوند می‌فرماید :

وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّى .

پیامبر تو چه می‌دانی ، شاید این نا بینا به مراحل کمال و تزکیه برسد .

در این جا باید به چند نکته دقت شود تا مسأله کاملاً‌ روشن می‌شود :

بسیاری از بزرگان از شیعه و سنی صراحت دارند که مخاطب در « عبس وتولی » نبی مکرم نیست ؛ یعنی ضمیر « عبس » به نبی مکرم بر نمی‌گردد ؛ چون « عبس وتولی » صیغۀ غایب است و « مایدریک » صیغۀ مخاطب است . اگر مخاطب نبی مکرم بود ، باید به جای « عَبَسَ وَتَوَلَّى » می‌گفت : « عبست و تولیت » و به جای « أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَى » می‌گفت : « أن جائک الأعمی » ولی ما می‌بینیم این طوری نیست .

زرکشی که از علمای بزرگ اهل سنت و از متولیان علوم قرآنی هست ، در کتاب البرهان فی علوم القرآن ، ج2 ، ص43 صراحت دارد که :

قیل: إنه أمیة ابن خلف، وهو الذی تولى دون النبی (ص) ألا ترى أنه لم یقل: عبست! .

فردی که روی برگرداند ، امیه بن خلف بوده نه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم . آیا نمی‌بینید که خدای تعالی فرمود : عبس ، نه عبست .

قاضی عیاض که از شخصیت‌ها پر آوازۀ اهل سنت هست می‌گوید :

وقیل أراد ب (عبس) و(تولى) الکافر الذی کان مع النبی (ص) ، قاله أبو تمّام.

مراد از عبس آن کافری است که با پیغمبر بوده .

الشفا بتعریف حقوق المصطفى - ج2 - ص167- دار الأرقم - بیروت

و نکتۀ دیگری که باید در این جا دقت کنیم ، این است که مسألۀ عبوس بودن و یک فقیری را دیدن و پشت کردن ، از اخلاق رذیله است و از صفات زشت است . این صفت را هیچ بشری راضی نمی‌شود نسبت به خود و یا افراد دیگر قبول کند . چگونه می‌شود پیامبر اکرمی که خداوند می‌فرماید :«وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ . القلم / 4» بیاید و نستجیر بالله در برابر یک فقیر و یا در برابر یک نابینا  عبوسی کند و رو ترش کند و به او پشت کند ؟ و در برابر اغنیاء‌ بیاید توجه کند و با روی باز با آن‌ها صحبت کند . این صفت را ما حاضر نیستیم حتی به برادر یا پدرمان نسبت بدهیم تا چه رسد به نبی مکرمی که قرآن می‌گوید او  «لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ » است .

و همچنین بعضی از مطالبی که در آیات بعد  آمده :

أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَى . فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى .

همۀ بزرگان مفسر صراحت دارند که از باب :

إیاک أعنى واسمعی یا جارة .

است ؛ یعنی این که به در بگوید تا  دیوار بشنود .

و لذا فخر رازی هم صراحت دارد که :

لا نسلم أن هذا الخطاب متوجه إلى النبی علیه الصلاة والسلام، لا یقال: إن أهل التفسیر قالوا: الخطاب مع الرسول

لأنا نقول: هذه روایة آحاد، فلا تقبل فی هذه المسألة، ثم إنها معارضة بأمور:

الأول: أنه وصفه بالعبوس، ولیس هذا من صفات النبی (ص)  فی قرآن ولا خبر مع الأعداء والمعاندین، فضلاً عن المؤمنین والمسترشدین .

الثانی: وصفه بأنه تصدى للأغنیاء وتلهّى عن الفقراء، وذلک غیر لائق بأخلاقه .

الثالث: أنه لا یجوز أن یقال للنبی (ص) : وَمَا عَلَیْکَ أَلا یَزَّکَّى فإن هذا الإغراء یترک الحرص على إیمان قومه فلا یلیق بمن بعث بالدعاء والتنبیه . عصمة الأنبیاء: ص 108