رواج عزاداری در دوره صفویه

آیا مراسم عزادارى از دوران صفویه رواج یافت؟ 

عزادارى بر امام‏ حسین علیه السلام از زمان شهادت او بوده است؛ ولى تا زمان آل‏بویه (در سال 352 ق) این عزادارى مخفى بود. قبل از قرن چهارم، عزادارى براى امام حسین علیه السلام ، علنى نبود و نهانى در خانه‏ها انجام مى‏گرفت؛ اما در نیمه دوم قرن چهارم، سوگوارى در روز عاشورا آشکار و در کوچه و بازار انجام مى‏یافت. عموم مورخان اسلامى - مخصوصاً مورخانى که وقایع را به ترتیب سنواتى نوشته‏اند؛ از قبیل ابن‌جوزى در کتاب منتظم و ابن‏اثیر در کتاب الکامل و ابن‏کثیر در کتاب البدایة و النهایه و یافعى در مرآت الجنان و ذهبى و دیگران - در ضمن ذکر وقایع سال 352 و سال‏هاى بعد از آن، کیفیت عزادارى شیعه را در روز عاشورا نوشته‏ اند.

از جمله ابن جوزى گفته است: در سال 352 معزّالدوله دیلمى، دستور داد مردم در روز عاشورا جمع شوند و اظهار حزن کنند. در این روز بازارها بسته شد، خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نکردند، هریسه‏پزها، هریسه (حلیم) نپختند، مردم آب ننوشیدند، در بازارها خیمه به پا کردند و به رسم عزادارى بر آنها پلاس آویختند، زنان به سر و روى خود مى‏زدند و بر حسین علیه السلام ندبه مى‏کردند.(1) به قول همدانى: در این روز، زنان، موى پریشان در حالى که (به رسم عزادارى ) صورت‏هاى خود را سیاه کردند، در کوچه‏ها به راه افتادند و براى عزاى امام حسین علیه السلام سیلى به صورت خود مى‏زدند.(2)

شافعى می گوید: این نخستین روزى بود که براى شهیدان کربلا به طور علنى و چنین گسترده سوگوارى مى‏شد.(3)

ابن کثیر در ضمن وقایع سال 352 گفته است: که اهل تسنن قدرت منع شیعه را از این اعمال نداشتند؛ زیرا شماره شیعیان بسیار و نیروى حکومت نیز با ایشان بود.

از سال 352 تا اواسط قرن پنجم - که آل‏بویه از میان رفتند - در بیشتر سال‏ها مراسم عاشورا به ترتیب مزبور، کم و بیش انجام مى‏گرفت و اگر عاشورا با عید نوروز یا مهرگان مصادف مى‏گردید، انجام مراسم عید را به تأخیر مى‏انداختند.(4)

در همین سال‏ها که فاطمیّان تازه مصر را به تصرف آورده و شهر قاهره را بنا نهاده بودند، مراسم عاشورا در مصر انجام مى‏شد. بنا به نوشته مقریزى: در روز عاشوراى 363، جمعى از شیعیان مطابق معمول خود (از این جمله معلوم مى‏شد که مراسم مزبور در سال‏هاى قبل نیز معمول بوده است)، به مشهد کلثوم، و نفیسه (از فرزندان امام حسن علیه السلام ) رفتند و در آن دو مکان، شروع به نوحه‏گرى و گریه بر امام حسین علیه السلام کردند. مراسم عاشورا در زمان فاطمیان هر سال برپا مى‏شد: بازارها را مى‏بستند و مردم دسته جمعى در حالى که با هم ابیاتى در مصیبت کربلا مى‏خواندند و نوحه‏گرى مى‏کردند؛ به مسجد جامع قاهره مى‏رفتند.(5)

بعد از آن به دلیل در انزوا قرار گرفتن تشیع، مراسم عزادارى خیلى علنى نبود، هر چند وضعیت بهتر از قبل زمان آل‏بویه بود. آن چه از بعضى منابع به دست مى‏آید - خصوصاً کتاب روضة الشهداء کاشفى - قبل از زمان صفویه نیز مجالس سوگوارى براى ابی عبدالله علیه السلام برپا مى‏شد. (6)

پس از صفویه به دلیل ترویج تشیع، عزادارى شکل عام و علنى‏ترى به خود گرفت.

پی نوشت:

 1- المنتظم فى تاریخ الملوک و الامم، ج 7، ص 15.

2- تکملة تاریخ الطبى، ص 183.

3- مرآت الجنان، ج 3، ص 247.

4- النجوم الزاهرة فى ملوک مصر و قاهرة، ج 4،ص 218.

5- الخطط، مقریزى، 2/289. و نیز ر.ک: النجوم الزاهرة، ج 4؛ ص 126، (بخش وقایع سال 366)؛ اتعاظ الحنفاء، مقریزى، ج 2،ص 67 به نقل از: سیاهپوشى در سوگ ائمه نور، صص 161-162.

6- مقالات تاریخى، رسول جعفریان، ج اوّل، صفحات 183 - 185، 201-206.